مقدمه:
انسان در سراسر زندگى با انتخاب هایى روبه رو مى شود و بایسته است که ملاک ها و معیارهایى براى گزینش هر موضوع در دست داشته باشد؛ مانند انتخاب شغل، رشته تحصیلى، مسکن و ... فرد براساس منافع و شرایط و امکانات موجود، معیارهایى را تعریف و آنگاه گزینش مى کند، یکى از موضوعات و مسائل مهم زندگى ازدواج است که نیازمند دقت و توجه بیشترى است؛ زیرا به تمام زندگى دنیوى و اخروى او ارتباط دارد و نسل آینده نیز از آن متأثر مى باشد. با توجه به اهمیت موضوع و پیامدهاى آن ضرورى است تا ملاک ها و معیارهاى درست و منطقى ازدواج را بشناسیم.
قرآن کریم و روایات معصومان(ع) ملاک هاى مهمى را براى این مسئله بیان کرده است که در این نوشتار به چند نمونه مى پردازیم:
امام صادق(ع) درباره اهمیت توجه به ملاک هاى انتخاب همسر فرمودند: «انظر این تضع نفسک و من تشرکه فى مالک و تطلعه على دینک و سرک؛ خوب دقت کن که خودت را در کجا مى نهى و چه کسى را در مالت شریک مى گردانى و بر دین و اسرارت آگاه مى سازى.»
و نیز فرمودند: «انما المرائة قلاده فانظر ماتتقلد؛ زن به منزله گردنبندى است که به گردن مى افکنى، سپس مراقب باش که چه چیزى را به گردن مى افکنى.»
این ملاک ها هم باید در مورد مردان باشد و هم درباره زنان، چنین نیست که تنها زنان باید این صفات و ویژگى ها و ملاک ها را دارا باشند و مردان از آن مستثنا شوند.
ملاک ها:
1ـ ایمان و دیندارى
متون دینى ما، اولین و مهم ترین ملاک در انتخاب همسر را دیندارى معرفى کرده است. قرآن کریم در همین زمینه مى فرماید: «ولا تنکحوا المشرکات حتى یومن ولامه مؤمنه خیر من مشرکه ولو اعجبتکم و لا تنکحو المشرکین حتى یومنوا و لعبد مؤمن خیر من مشرک ولو اعجبکم اولئک یدعون الى النار واللّه یدعو الى الجنه؛ با زنان مشرک تا زمانى که ایمان نیاورده اند ازدواج نکنید،
اگر چه بخاطر مال یا جمال و مقام (موقعیت)، شما را به شگفتى آورند و زنان خود را به ازدواج مردان مشرک و بت پرست تا ایمان نیاورده اند در نیاورید اگر چه (مال و زیبایى و موقعیت) آنان شما را به شگفتى آورد (زیرا) آنها شما را به سوى آتش دعوت مى کنند و خداوند شما را دعوت به بهشت و آمرزش مى نماید.»
امام صادق(ع) مى فرماید: «اگر مرد با زنى براى جمال یا مال ازدواج کند به همین امر واگذار مى شود ولى اگر براى دیندار بودن او ازدواج کند خدا مال و جمال را نیز نصیبش مى گرداند.»
و نیز رسول خدا(ص) مى فرماید: «هر کس با زنى براى مالش ازدواج کند خدا او را به همین امر واگذار مى نماید و هر کس که براى جمالش ازدواج کند به چیزى مى رسد که از آن کراهت دارد و هر کسى که براى دیندارى ازدواج کند خداوند هر سه را برایش جمع مى کند.»
از این آیه و روایات بخوبى استفاده مى شود کسانى که درصدد انتخاب همسر هستند باید ایمان و دیندارى را به عنوان شرط اصلى و ضرورى محسوب بدارند و براى یافتن آن کمال سعى و جدیت را به عمل آورند. والدین پسر و دختر نیز باید در انتخاب همسر براى فرزندان خود موضوع ایمان و دیانت و تقید به ضوابط و مقررات شریعت را شرط اساسى بدانند و دریافتن چنین فردى به پسر و دخترشان کمک نمایند.
2ـ عقل و هوش
بعد از دیندارى، عقل و زیرکى از مهم ترین معیار و ملاک یک همسر خوب محسوب مى شود، اداره و تداوم و پیمودن راه راست و حل مشکلات زندگى کار آسانى نیست اگر دو همسر با هم تفاهم داشته باشند و موقعیت یکدیگر و شرایط و امکانات زندگى را خوب درک کنند، مى توانند زندگى را بر پایه صحیحى استوار سازند و به انجام وظیفه مشغول باشند و به کانون خانواده صفا و محبت و گرمى دهند و با عقل و درایت مشکلات را حل و فصل کنند. همسر عاقل امکانات خانواده و شرایط و اوضاع زندگى را خوب درک مى کند، توقعات بیجا و بلندپروازى ندارد تا همسرش را در فشار قرار دهد. اکثرا اختلافات خانوادگى و کشمکش هاى زندگى معلول جهالت و نادانى زن و شوهر، یا یکى از آنها مى باشد؛ زوجین هر چه عاقل تر باشند بهتر مى توانند همسردارى کنند و وسیله آسایش و خوشى همدیگر را فراهم سازند و از اختلافات و مشکلات بکاهند. همسر عاقل، گذشت و بردبارى دارد و با بهانه هاى کوچک و جزئى زندگى را متلاشى نمى سازد.
به علاوه، عقل و هوش زن و شوهر در فرزندان نیز تأثیر دارد، فرزندان خانواده خوش فهم و باهوش، غالبا زیرک مى شوند، و برعکس حماقت و نادانى پدر و مادر نیز در فرزند تأثیر دارد، همسر باهوش و عاقل بهتر مى تواند نسبت به تعلیم و تربیت فرزندانش انجام وظیفه نماید. بارى عقل و درایت یکى از معیارها و ملاک هاى مهم و بسیار با ارزش محسوب مى شود که به هنگام گزینش همسر باید کاملاً مورد توجه قرار بگیرد.
امام على(ع) مى فرماید: «ایاکم و تزویج الحمقاء فان صحبتها بلاء و ولدها ضیاع؛ با انسان احمق و نافهم ازدواج نکنید زیرا معاشرت با او بلایى است عظیم و فرزندانش نیز ضایع خواهند شد.» همچنین رسول خدا(ص) به حضرت على(ع) فرمودند: «یا على لا فقر اشد من الجهل و لا مال اعود من العقل؛ یا على! هیچ فقرى بدتر از نادانى و جهالت نیست و هیچ مالى سودمندتر از عقل نیست.»
و نیز امام صادق(ع) مى فرماید: «العقل دلیل المؤمن؛ عقل دلیل و راهنماى مؤمن است.» از این روایات بخوبى استفاده مى شود که عقل و هوش از بزرگترین معیارها و ملاک هایى است که در انتخاب همسر باید مورد توجه دختر و پسر باشد.
3ـ اخلاق نیک
سومین معیار و ملاک در انتخاب همسر اخلاق حسنه است و این مطلب را مى توان از قرآن کریم و روایات معصومان(ع) بخوبى استفاده کرد. قرآن کریم مى فرماید: «فانکحوا ما طاب لکم من النساء؛ با زنان پاک ازدواج کنید.»
همچنین رسول خدا(ع) مى فرماید: «اذا جائکم من ترضون خلقه و دینه فزوجوه الا تفعلوه تکن فتنه فى الارض و فساد کبیر؛ اگر کسى به عنوان خواستگارى به نزد شما آمد که خلق و دینش را مى پسندید با او ازدواج کنید و اگر به این دستور عمل نکنید. فتنه و فساد بزرگى در زمین به وجود خواهد آمد.»
و نیر در روایات دیگر مى فرماید: «زوجها من رجل تقى فانه ان احبها اکرمها و ان ابغضها لم یظلمها؛ دخترت را به ازدواج انسان متقى و پرهیزکار در آور، زیرا اگر دخترت را دوست داشته باشد او را اکرام و احترام مى کند و اگر نسبت به او بغض داشته باشد به او ظلم نمى کند.»
حسین بشار واسطى مى گوید: «به امام رضا(ع) نوشتم، یکى از خویشاوندان از دخترم خواستگارى کرده است اما بد اخلاق است امام(ع) فرمود: «اگر بد اخلاق است دختر به او نده.»
زن و شوهر یک عمر در کنار هم اند و ارتباط کلامى و غیر کلامى فراوانى با هم دارند. بدین روى اخلاق حسنه و خوش رفتارى و نیک گفتارى در همه زندگى ها بسیار ضرورى است و بدون آن زندگى بى روح و خسته کننده خواهد بود. زندگى با زن و مردى داراى کمالات و زیبایى، اما بد اخلاق و بد رفتار و تندخو، رنج آور خواهد بود و انسان هر روز آرزوى مرگ مى کند. زیرا دیدن حالات و رفتار و مشاهده گفتارهاى تند و خشن او از تحمل هر انسان صبور و شکیبایى خارج است بنابراین شرط اساس زندگى سالم، صمیمى، با نشاط و با صفا، داشتن همسرى خوش اخلاق و عفیف و نیک گفتار است.
4ـ عفت و پاکدامن
از جمله ملاک هاى بسیار مهم و ضرورى در انتخاب همسر، عفت و پاکدامنى است. اگر به قرآن کریم و روایات معصومان مراجعه کنیم بخوبى مى فهمیم که آنان به عفت و پاکدامنى تأکید فراوان مى کردند. قرآن شریف در همین زمینه مى فرماید: «الزانى لاینکح الا زانیه او مشرکه و الزانیه لا ینکحها الا زان او مشرک و حرم ذلک على المؤمنین؛ مرد زناکار جز با زن زناکار یا مشرک ازدواج نمى کند، و زن زناکار را جز مرد زناکار یا مشرک، به ازدواج خود در نمى آورد، و این کار بر مؤمنان حرام شده است.»
بنا بر روایت خداوند متعال مى فرماید: «وقتى اراده کنم که خیر دنیا و آخرت را براى یک مسلمان جمع کنم قلبى خاشع و زبانى ذاکر و تنى صابر بر بلا به او عطا مى کند و همسرى به او مى دهم که از نگاه کردن به وى شادمان شود، و آن زن در غیاب شوهر از نفس خودش و مال شوهرش نگهدارى کند.»
همچنین امام صادق(ع) مى فرماید: «کفو بودن در این است که عفیف باشد و از امکانات اقتصادى نیز برخوردار باشد.
امام صادق(ع) درباره پاکى درونى و منش زنان در سرنوشت و تربیت بهتر و برتر کودکان فرموده است: «طوبى لمن کانت امه عفیفه؛ خوشا به حال کسى که مادرش پاکدامن باشد.»
در فرهنگ دینى و سفارش پیشوایان معصوم(ه) که اینقدر به پاکى و عفت مردان و زنان تأکید شده است براى آن است که اگر پدر و مادر بد رفتار و ناپاک باشد و توجه به دستورات شرعى نداشته باشند، در اخلاق و روش کودک اثر نامطلوبى برجاى خواهد گذاشت و اغلب کودکان و بخصوص دختران قدم جاى قدم مادران مى گذارند.
5 ـ شرافت خانوادگى
پنجمین ملاک در انتخاب همسر اصالت و شرافت خانوادگى است که باید مورد توجه قرار بگیرد در همین زمینه قرآن کریم مى فرماید: «والبلد الطیب یخرج نباته باذن ربه والذى خبث لایخرج لا نکدا؛ سرزمین پاکیزه (و شیرین) گیاهش به فرمان پروردگار مى روید، اما سرزمین هاى بد طینت (و شوره زار) جز گیاه ناچیز و بى ارزش از آن نمى روید.»
همچنین رسول خدا(ص) مى فرماید: «اى مردم از گیاهانى که بر مزبله ها مى روید اجتناب نمایید، گفته شد: یا رسول اللّه مقصود شما از گیاه و سبزى که بر مزبله مى روید چیست؟ زن زیبایى که در خانواده پست و فرومایه پرورش مى یابد.»
بنابراین باید در انتخاب همسر بسیار دقت کرد و از خانواده داراى کرامت و شرافت و اصالت همسر را برگزید. در غیر این صورت آثار منفى رشد و تربیت خانوادگى در آینده زندگى مشترک و نسل آینده تأثیر زیادى برجاى خواهد گذاشت. پیامبر اسلام فرمودند: «وانظر فى اى نصاب تضع ولدک فان العرق دساس؛ بنگر که فرزند خود را در چه مکانى قرار مى دهى زیرا رگ و ریشه در فرزند اثر مى گذارد.»
و نیز فرمودند: «تزوجوا فى الحجرالصالح، فان العرق دساس؛ با خانواده اى خوب و شایسته وصلت کنید زیرا خون اثر دارد.»
نتیجه گیرى
باید براى گزینش همسر ملاک ها و معیارهاى منطقى و درستى در دست داشته باشیم بهترین ملاک ها در آیات و قرآن کریم در روایات معصومان(ع) بیان شده است توجه به آنها زمینه ساز ازدواجى سالم و هدفمند است این ملاک از سوى خالق هستى و رسولى الهى و اولیاء الهى بیان شده است. آنان با اسرار هستى آشنایند و بهترین راهنمایان زندگى هستند باید دانست که برخوردارى از هر کدام از این ملاک ها نسبى است و وجود تمام ملاک ها در یک فرد تقریبا محال به نظر مى رسد.
منابع: ــــــــــــــــــــــــــ
1ـ قرآن کریم.
2ـ حر عاملى محمد بن حسن، وسائل الشیعه.
3ـ ابوجعفر صدوق، محمد بن على بن الحسین ابن بابویه قمى، من لایحضره الفقه، ترجمه على اکبر غفارى، چاپ اول، محل نشر، نشر صدوق، سال 1368.
4ـ کلینى، محمد بن یعقوب، اصول کافى، چاپ چهارم، محل نشر ترجمه آیت اللّه کمره اى، انتشارات اسوه، سال 1379.
5ـ الطبرسى، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، تهران، سال 1376.
6ـ مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، سال 1409.
7ـ نورالطبرسى، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، بیروت، مؤسسه آل البیت الاحیاء و التراث، سال 1408.
8ـ متقى، علاءالدین بن حسام الدین الهندى، کنزالعمال، چاپ سوم، بیروت، مؤسسه الرساله، سال 1409.
پى نوشتها: ــــــــــــــــــــــــــ
1ـ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ح14، ص14.
2ـ همان، ص17.
3ـ بقره، آیه 221.
4ـ شیخ صدوق، محمد بن على بن الحسین ابن بابویه قمى، من لایحضره الفقیه، ترجمه على اکبر غفارى، چاپ اول، محل نشر صدوق، سال 1368.
5ـ وسائل الشیعه، ج14.
6ـ کلینى، محمد بن یعقوب، اصول کافى، ج1، ص70، چاپ چهارم، محل نشر ترجمه آیت اللّه کمره اى، انتشارات اسوه، سال 1379.
7ـ همان، ج1، ص25.
8ـ همان.
9ـ الطبرسى، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص233، تهران، سال 1376.
10ـ مستدرک الوسایل، ج14، ص1 و 2.
11ـ نور، آیه8.
12ـ وسائل الشیعه، ج14، ص51.
13ـ مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، ج5، ص285، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1409.
14ـ اعراف، آیه58.
15ـ متقى، علاءالدین بن حسام الدین الهندى، کنزالاعمال، ج15، ص155، بیروت، مؤسسه الرساله، سال 1409.